Mededelingen
4. Voordracht op 24 april 1983 te Westkapelle

Johan Ballegeer, naar teksten van Germain Vandepitte (R.d.P.)

Heksenprocessen in het licht van het Westeuropese denken

Een bombastische en ronkende titel. Over heksenprocessen ging het in elk geval.

Onze Voorzitter heeft er zo'n handje van weg om langs z'n neus weg te zeggen: "Je maakt er wel een kort verslagje van; 'k vind niemand anders!". Doodsimpel is dat. Maar 'k moet op mijn borst kloppen, ’t zelfde procedé heb ik toegepast. Daar ik "niet ter tale ben" heb ik dat een specialist aangesmeerd, en wie van ons is beter van tongriem gesneden dan onze Johan?

Dr. Margeret Murray, een Engelse antropologe heeft geruime tijd de heksenmarkt beheerst met haar opvattingen en stellingen betreffende heksen en hekserij. Daardoor ligt ze mede aan de basis van de huidige snobistische heksenrage en heksencultus in de Angelsaksische landen. Haar idee was, dat de hekserij een restant is van de oudste animistische godsdienst op de aarde, waarvan er nog enkele relicten zijn. De verering van "de Grote Moeder en de Gehoornde God". Vicca noemde ze het.

Reeds in de bijbel en andere oude geschriften vinden we hele horden goden, godinnen, engelen, duivelen, bezweerders, genezers, magiërs, profeten, tovenaars, heksen, waarzeggers, feeën, kabouters; kobolden, asen, astrologen en noem maar op. 

De Babylonische kleitabletten leren ons hoe personen te behandelen tegen het kwaad hen overgezonden door demonen met tussenkomst van perfide mannen of vrouwen. Het thema van de vliegende (godin) heks, schijnt universeel. Negerstammen uit Afrika waren ervan op de hoogte dat er vrouwen waren die zich zalfden en als vogel door de lucht vlogen. Op een pre-Columbiaanse tekening zien we de godin Tlazolteolf op een bezem door de lucht vliegen.

Op het concilie van Paderborn, samengeroepen door Karel de Grote (785) werd met de doodstraf bedreigd, eenieder die op heidense wijze in hekserij en toverij geloofde en daarvoor mannen of vrouwen op de brandstapel stelden.

Het Canon Episcopi (906) bepaalde uitdrukkelijk dat vrouwen of mannen die zich met hekserij inlieten (die tenslotte duivelskunsten waren) geschandvlekt en gebannen moesten worden uit de gemeenschap. Benadrukt werd dat, door de duivel misleide vrouwen die geloofden en voor echt hielden dat ze door de lucht gevlogen hadden in gezelschap van de godin Diana of andere vrouwen, dat die zich afkeerden van het ware geloof en vervielen in heidense praktijken. (Sommige heksenzalven schijnen wel hallucinaties verwekt te hebben.)

Onderscheid dient gemaakt te worden tussen zwarte magie (kwaad, boos) en witte magie (geneeskunde, kruiden, alchemie, waarzeggerij, enz.). Van deze laatste soort specialisten had elke koning, keizer of paus er wel een of meer in dienst als raadgever (Faust, Agrippa, enz.).

In de 12de eeuw begonnen de kettervervolgingen en daarmee veranderden de opvattingen en het gedrag van de Kerk tegenover de hekserij. Vauderie (Waldenzen) werd synoniem van hekserij.

In ketterprocessen te Toulouse in 1335 en even later, werd vermeld dat er naar de toppen der Pyreneeën gevlogen werd naar vergaderingen waar de duivel onder de gedaante van een zwarte bok werd vereerd en het vlees werd gegeten van jonge kinderen. In een ander proces werd voor het eerst melding gemaakt van seksuele betrekkingen met de duivel.

Langs de gebaande wegen der Inquisitie en de ophefmakende processen tegen de Tempeliers, werden deze gedachten alom verspreid. Massaal echter pas na het verschijnen van het boek "Mal­leus Malificarum" van de geleerde heren inquisitoren Kramer en Sprenger: twee rabiater vrouwenhaters. Tot op heden toe is hun invloed merkbaar. Daarin werd nauwkeurig uiteengezet hoe het allemaal moest. Verwonderlijk is het dus niet, dat sindsdien het ene heksenproces zozeer op het andere gelijkt.

Het dient gezegd dat de wereldlijke machten daarna vooral de fakkel brandende hielden en er onnoemelijke gruwelen plaats vonden. Daarin spande Duitsland wel de kroon. In alle katholieke en protestantse landen woedde de rage; niet echte in de Grieks-orthodoxe; wat wel de geestesgesteldheid tekende van de toenmalige wereldlijke en geestelijke gezagdragers in de West-Europese wereld.

Protest kwam wel los, maar dit was levensgevaarlijk. Het eerst werden heksenprocessen verboden in Nederland omstreeks 1610. Tot het einde van de achttiende eeuw echter werden nog terechtstellingen uitgevoerd in Polen.

Enkele data en feiten:

Bron van deze tabel: Daniel Rops, L'Eglise de la Cathédrale et de la Croisade - de la Renaissance et de la Réforme - La Réforme catholique.