Lezing op zondag 20 maart 2016 om 10 uur door Dr. Hugo Thoen

Op 19 augustus 2014 was het 2000 jaar geleden dat keizer Augustus, de eerste Romeinse keizer, is gestorven. 

Augustus was de grondlegger van het huidige Europa. Zijn architecten ontsloten onze gewesten via het Romeinse wegennet.  Zijn administratie gaf de naam van vele ons bekende steden en door de invoering van de Romeinse munt was hij 2000 jaar vooruit op onze Euro.

Het Romeinse keizerrijk heeft meer dan 400 jaar bestaan, geschoeid op de grote Romeinse vrede van Augustus: de Pax Romana. Vele heersers hebben na hem tevergeefs getracht een nieuw Europees Rijk uit te bouwen naar Romeins model: Clovis en de Frankische koningen, Karel de Grote en het Heilige Roomse Rijk, Keizer Karel V, le roi soleil Louis XIV. Maar de moderne tijden maken, tot op de dag van vandaag, misbruik van de erfenis van Augustus: Napoleon, het Duitse Rijk, het fascisme …

Verslag van de lezing "Keizer Augustus (63 BC - 19.08.14 AD)"

Op zondag 20 maart 2016 waren er 32 aanwezigen in Museum Sincfala te Heist voor de lezing "Keizer Augustus (63 BC - 19.08.14 AD). Grondlegger van een Verenigd Europa. In honorem Caesaris Augusti". De verwelkoming gebeurde door voorzitter Eric Huys die de spreker, Prof. em. dr. Hugo Thoen van de Universiteit Gent, voorstelde.

Professor dr. Hugo Thoen

Professor dr. Hugo Thoen voorstellen aan ons publiek hoeft eigenlijk niet meer. Reeds tweemaal heeft hij onze kring vereerd met een lezing over de Romeinse aanwezigheid in de zgn. civitas Menapiorum, een bestuurlijke indeling binnen de provincie Gallia Belgica (de provincies Oost- en West-Vlaanderen samen met de provincie Zeeland).

Professor Thoen heeft de Gentse archeologische vakgroep internationaal op de kaart gezet. Mede opgeleid en gevormd door professor Sigfrid Jan De Laet (o.a. promotor van zijn licentiaatsthesis “Het land van Waas in de Romeinse tijd”), heeft hij zich gespecialiseerd in de Gallo-Romeinse archeologie en archeologische onderzoekstechnieken. Daarnaast kon professor Thoen via een beurs in 1969 de theorie aan de praktijk toetsen en de Romeinse aanwezigheid in het noorden van Frankrijk onderzoeken.

Om zich een beeld te kunnen vormen van de snelle evolutie van de wetenschappelijke onderzoekstechnieken in de archeologie, verwees Eric Huys naar de uiteenzetting van Jan Trachet. Deze jonge, veelbelovende archeoloog, eveneens uit de Gentse archeologische vakgroep, gaf ons verleden jaar een overzicht van de vele technische mogelijkheden bij zijn onderzoek naar de voorhavens van Brugge in de middeleeuwen. Men kan dit nog altijd bekijken op de website van UGent-Zwinproject of nalezen in het verslag in de Sint-Guthago Tijdingen van maart 2015.

Professor Thoen doctoreerde in 1973 met het bekroonde en baanbrekend werk in het onderzoek naar de Romeinse aanwezigheid in onze gewesten “De Belgische Kustvlakte in de Romeinse tijd. Bijdrage tot de studie van de landelijke bewoningsgeschiedenis.”, Brussel, 1978 (Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Klasse der Letteren, jaargang XL, nr. 88). Na de gebruikelijke academische carrière (assistent, docent) wordt hij in 1991 professor in de Romeinse en Provinciaal-Romeinse archeologie aan het departement archeologie aan de Universiteit Gent. Vanaf 2002 wordt hij professor-emeritus.

Biografie keizer Augustus

Zijn biografie is verschenen in talrijke internationale tijdschriften zoals “Grote en markante geesten in de 21ste eeuw” in North Carolina (2004) en Cambridge (2005). Hij leidde tal van opgravingen in binnen- en buitenland en publiceerde in nationale en internationale reeksen. Voor zijn werk is hij vele malen gelauwerd, zowel in het binnen- als in het buitenland. Volgens zijn eigen website publiceerde hij minimum 410 artikels en boeken.

Archeologie betekent ook veldwerk: dat verrichtte professor Thoen met zijn medewerkers in Oost-Vlaanderen. De ontsluiting van het Romeinse kamp Maldegem-Vake is een bijzonder belangstellingspunt, in samenwerking met o.a. Wouter Dhaeze. Zij bereiden trouwens een boek voor over dit onderwerp.

Thema’s uit het werk van prof. Thoen zijn o.a. het verband tussen bodem en bewoning ten westen van de Schelde, meer bepaald in het Waasland en de kuststreek, de vroegste bewoning in de kustvlakte en de bewoning in de Romeinse tijd, handelsbetrekkingen o.a. tussen Engeland en onze gewesten, Romeinse wegen in het Vlaamse kustgebied en verdwenen cultuurlandschappen en historische geografie.

Professor Thoen startte zijn lezing met te stellen dat onze Westerse maatschappij veel te danken heeft aan keizer Augustus. Hij was de eerste die streefde naar een verenigd Europa en de Romeinse klassieke cultuur vormt tot op vandaag één van de pijlers van onze Westerse beschaving. Augustus werd geboren in 63 v. Chr. en is overleden in het jaar 14. Hij werd 76 jaar oud, wat een respectabele leeftijd voor die tijd was.

Vanwaar komt de belangstelling van professor Thoen voor keizer Augustus en hoe kwam hij tot deze lezing? Hij heeft Romeinse archeologie gedoceerd en naar 2014 toe (op 19 augustus 2014 was het exact 2000 jaar geleden dat keizer Augustus, de eerste Romeinse keizer, is gestorven) merkte hij dat er in België geen belangstelling was voor een herdenking van Augustus, in tegenstelling tot verschillende andere landen, zoals o.a. de USA, Australië, Spanje, Frankrijk en Italië. In de Virgin Islands werd er zelfs een speciale zilveren munt met de beeltenis van Augustus gecreëerd. Ook in het Gallo-Romeins Museum te Tongeren wist men van niets.

Professor Thoen heeft dan zelf in het Romeins Archeologisch Museum te Oudenburg een tentoonstelling ingericht over keizer Augustus die liep van 22 juni tot 22 oktober 2014. Het AVRA (Antwerpse Vereniging voor Romeinse Archeologie) heeft toen ook 4 lezingen georganiseerd, o.a. één door professor Thoen. Voor de tentoonstelling in Oudenburg heeft professor Thoen eigenhandig een inscriptie in steen gemaakt ter ere van keizer Augustus. In het jaar 14 was het 767 jaar geleden dat Rome werd gesticht.

Keizer Augustus: 5 drama’s

Augustus heeft in zijn leven 5 drama’s gekend, die hij weliswaar heeft kunnen herstellen.

• Het eerste drama was dat zijn vader vroeg is gestorven. De oorspronkelijke naam van Augustus was Octavianus. Via een nicht was hij verwant met Julius Caesar en deze laatste heeft hem bij zich opgenomen, zodat Augustus is opgevoed door de familie van Julius Caesar.
• Het tweede drama was de moord op zijn adoptievader Caesar. Nadien heeft Augustus de moordenaars, Brutus en Cassius, overwonnen.
• Het derde drama van Augustus was dat van zijn drie huwelijken er twee mislukt waren. Zijn derde en gelukkig huwelijk met Livia bleef wel kinderloos. Livia was een sterke vrouw en de vraag kan gesteld worden of beslissingen van Augustus eigenlijk niet van haar kwamen. Ook na de dood van Augustus, onder keizer Tiberius, zou zij de macht in handen hebben gehad.
• Militair gezien kwam het Romeinse rijk in Europa onder Augustus tot aan de Rijn en de Donau, maar de verovering van Germania mislukte (vierde drama). Maar hij beschikte wel over een topmedewerker, Agrippa, een uitstekend generaal en architect.
• Het vijfde drama was zijn opvolging die uiteindelijk ging naar de persoon die hij zelf niet wilde als opvolger. Maar de “Pax Romana” bracht vrede en welvaart en Augustus kan beschouwd worden als de grondlegger van een Verenigd Europa.

Levensloop

Augustus werd geboren als Gaius Octavianus Thurrinus in 63 v. Chr. Zijn vader, Gaius Octavius, was gouverneur van Macedonia en zijn moeder Atia was een nicht van Julius Caesar. Toen hij 4 jaar oud was, stierf zijn vader en werd hij geadopteerd door Julius Caesar. Zijn jeugdvriend was Marcus Agrippa. In 27 v. Chr. werd hij de eerste Romeinse keizer. Julius Caesar is nooit keizer geweest. In 41 v. Chr. huwde Octavianus met Clodia. Dit huwelijk bleef kinderloos en in 40 v. Chr. is er zijn tweede huwelijk met Scribonia met wie hij een dochter Iulia kreeg. In 38 v. Chr. huwde hij dan met Livia die reeds een zoon, Tiberius, had. Deze laatste zou zijn latere opvolger worden.

In 44 v. Chr. startte de carrière van Octavianus na de moord op Julius Caesar. Hij zou zijn adoptievader wreken en het Romeinse rijk zelf in handen nemen, eerst via het triumviraat met Marcus Antonius en Lepidus tot 42 v. Chr. In dat jaar rekende hij af met de moordenaars Brutus en Cassius en in 32 v. Chr. schakelde hij Marcus Antonius, die zijn schoonbroer was, uit. Marcus Antonius was gehuwd met Octavia, de zuster van Augustus, maar verstootte haar voor Cleopatra. Egypte werd toen bij het Romeinse rijk toegevoegd.

Professor Thoen toonde tijdens zijn lezing een afbeelding van een standbeeld van Augustus dat hem toonde op het toppunt van zijn macht. Dit standbeeld werd in 1863 gevonden in de villa van zijn echtgenote Livia en bevindt zich nu in de Vaticaanse musea.

De politiek van Augustus in de provincies

Een volgend deel van de lezing ging over de politiek van Augustus in de provincies. Alle nieuwe gebieden kregen hun eigen muntrecht. Voorbeelden hiervan waren munten uit Cordoba, Zaragoza, Egypte en Griekenland. Ook in Gallië werden eigen munten geslagen door een eigen muntmeester. Op elke munt stond: “met de toestemming van Caesar Augustus”.

Marcus Agrippa (architect en strateeg) was de topmedewerker van Augustus. Hij was getrouwd met de dochter van Augustus en was ook opgevoed in het huis van Julius Caesar. Agrippa ontwierp in 27 v. Chr. (het jaar dat Augustus keizer werd) het Pantheon in Rome. Hij richtte ook het Maison Carrée te Nîmes op in 19 v. Chr. ter ere van Augustus. Beiden staan afgebeeld op een munt van Nîmes, met op de andere zijde een krokodil die geketend is aan een palmboom. Dit heeft te maken met Romeinse soldaten die een stuk grond hadden gekregen in Nîmes na de uitschakeling van Cleopatra. De geketende krokodil en de palmboom verwezen naar de verovering van Egypte.

Agrippa heeft ook wegen aangelegd. Het Romeinse rijk werd ontsloten door een uitgebreid wegennet van de Middellandse Zee tot Trier aan de Moezel en tot Boulogne aan de Atlantische kust. Na de dood van Agrippa werd de weg vanuit Trier doorgetrokken naar Keulen. Nadien werd ook de weg van Boulogne naar Keulen doorgetrokken, dwars door België (Velzeke, Elewijt, Tongeren). De latere keizer Tiberius is ooit in onze streken geweest. Dit is bekend door een inscriptie in Bavay.

In het jaar 9 was er de mislukte verovering van Germanië. De Romeinse aanvoerder Varus verloor 3 legioenen in het Teutoburgerwald bij Kalkriese, waar hij door de Cherusken werd verslagen. De Romeinen verloren toen 20 à 25 duizend man. In de Duitse stad Hildesheim werd in 1868 ruim 70 stuks tafelzilver gevonden uit de Romeinse tijd, grotendeels uit de periode van Augustus. Deze zilverschat van Hildesheim zou de buit na de slag bij Kalkriese kunnen zijn geweest.

De spreker toonde een kaart van het Romeinse rijk onder keizer Augustus. In Europa rijkte het van Spanje tot aan twee natuurlijke grenzen in het oosten, de Rijn en de Donau. Daar kwamen nog enkele gebieden uit het noorden van Afrika en het westen van Azië bij. Dit rijk was groter dan dit van Karel de Grote. Augustus kan dus volgens professor Thoen meer aanspraak maken om grondlegger van een verenigd Europa genoemd te worden dan Karel de Grote.

De godsdienst ten tijde van keizer Augustus

In de lezing was er ook aandacht voor de godsdienst ten tijde van keizer Augustus. De Romeinen kenden een veelgodendom. De godheden van de veroverde gebieden beschouwden zij als gelijken aan hun goden en zij werden ook in dezelfde tempels aanbeden. Door deze vereenzelviging van Romeinse en inheemse goden waren er weinig godsdienstproblemen in het Romeinse rijk. Beeldjes van de oorlogsgod Mars uit Kruishoutem toonden dit aan. Deze beeldjes waren een mengvorm van de Romeinse god Mars en de Keltische oorlogsgod Camulos. Dat de beeldjes een naakte figuur voorstelden was een typisch inheems kenmerk.

De Romeinse economie was een geldeconomie, gebaseerd op een sterke munt. De Romeinen voerden in de veroverde gebieden een munt in. Niet alle Kelten kenden een munt. De Eburonen hadden die bijvoorbeeld voorheen wel, maar de Menapiërs niet.

Professor Thoen had het ook over de Romeinse oorsprong van onze plaatsnamen. Augustus gaf onze steden hun naam. Gallische toponiemen werden verromeinsd. De uitgang “-acum” wil zeggen “stad”. Voorbeelden hiervan zijn: Bagacum (Bavik of Bavay) en Camaracum (Kamerijk of Cambrai). De uitgang “-iacum” wil zeggen “vicus” (dorp) Een vicus was in de Romeinse tijd vaak een civiele nederzetting met handwerkers en handelaren bij een castellum (Romeins fort), of een klein stadje dat op de kruising lag van belangrijke handelswegen en meestal een handelsplaats was. Voorbeelden hiervan zijn: Cortoriacum (Kortrijk) en Viroviacum (Wervik).

De opvolging van keizer Augustus

De lezing ging daarna over de opvolging van Augustus. De eerste persoon die Augustus als zijn opvolger zag was zijn neef Marcellus (42 v. Chr. - 23 v. Chr.), de zoon van zijn zuster Octavia en oud-consul Marcellus. Deze overleed echter vóór Augustus zelf en de tweede opvolger was Marcus Agrippa (63 v. Chr. - 12 v. Chr.), zijn vriend en schoonzoon. Na diens overlijden koos Augustus voor zijn twee kleinzonen Gaius Caesar (20 v. Chr. - 4 n. Chr.) en Lucius Caesar (17 v. Chr.- 2 n. Chr.), de zonen van zijn dochter Iulia en Marcus Agrippa. Beiden zijn echter niet oud geworden. Er zijn geruchten dat zij vergiftigd zouden zijn door Livia, om haar zoon Tiberius keizer te laten worden. Uiteindelijk is dan zijn stiefzoon Tiberius (42 v. Chr. - 37 n .Chr.) zijn opvolger geworden, de man die Augustus zelf eigenlijk niet als opvolger wilde.

Augustus overleed op 19 augustus van het jaar 14 n. Chr., op de leeftijd van 76 jaar. Na de crematie werd zijn as bijgezet in zijn mausoleum op het Piazza Augusto Imperatore te Rome. De lijkrede werd uitgesproken door zijn opvolger Tiberius. Door de senaat werd Augustus vergoddelijkt. Na zijn dood bleef Livia de sterke “first lady”. Zij overleed in 29 n. Chr. op 87-jarige leeftijd.

Professor Thoen besloot zijn lezing met de usurpatie van Augustus’ erfenis. Heel wat figuren na hem wilden zich wederrechtelijk of oneigenlijk zijn erfgenaam noemen.

De usurpatie van Augustus’ erfenis

Dit ging van navolging en bewondering tot schandalige usurpatie en machtswellust. Het Frankische koningshuis met Childeric en Clovis wilden hem navolgen. De Karolingers met Karel de Grote en het Heilige Roomse Rijk bewonderden hem, evenals de Bourgondiërs. De Habsburgse keizers eigenden zich op een ergerlijke wijze de erfenis van Augustus toe. Maximiliaan van Oostenrijk liet op een gravure door Albrecht Dürer bij zijn portret de titulatuur “Imperator Caesar Diuus” (dus “god zijnde”) graveren. Hetzelfde kan gezegd worden van het Franse Keizerrijk: Napoleon liet zich op een munt afbeelden als de Romeinse keizer Augustus en ook Napoleon III liet zich als Romeins keizer op een munt afbeelden. Tijdens het Duitse keizerrijk op het einde van de 19de eeuw werden in handboeken voor het middelbaar onderwijs over de Duitse geschiedenis de hoofden van Romeinse keizers afgebeeld met het Duitse kruis erbij. Mussolini misbruikte Augustus om zijn eigen macht te legitimeren. In 1937, 2000 jaar na de geboorte van Augustus, liet hij Italiaanse postzegels uitgeven met afbeeldingen van Augustus. Op één van die postzegels stond in het Latijn “op mijn bevel en onder mijn auspiciën werden de legers naar Ethiopië gestuurd”. Tenslotte waren en zijn er de nieuwe machtswelluste “Romeinen”: Bush, Poetin en Erdogan. En is Donald Trump de volgende?

Na de lezing dankte voorzitter Eric Huys professor Thoen voor de schitterende lezing die een mooi beeld schetste van keizer Augustus en sprak de hoop uit dat professor Thoen toch nog eens terug komt naar onze geschiedkundige kring voor een gezamenlijke lezing met Wouter Dhaeze, ondanks zijn aankondiging dat deze lezing zijn laatste was. De voormiddag werd dan zoals gewoonlijk afgesloten met een drankje aangeboden door Museum Sincfala.

Marc De Meester

Praktische informatie

Lezingen zijn gratis voor leden van Geschied- en Heemkundige Kring Sint-Guthago.
Niet-leden betalen 3,50 euro, bezoek aan het museum inbegrepen.
Na de lezing bieden we je een drankje aan.

Plaats

Sincfala, Museum van de Zwinstreek
Pannenstraat 140, 8300 Knokke-Heist.
Tel. 050 530 730  Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien. 

Parkeergelegenheid

Op de speelplaats van de gemeentelijke basisschool Het Anker, bereikbaar via de Felix Timmermansstraat nummer 37 (klik op de foto voor Google streetview)