Lezing op 24 november 2019 om 10-12 uur door Jan Bode

Westkapelle is de oudste deelgemeente van Knokke-Heist en heeft een boeiende geschiedenis te vertellen.
We nemen de Sint-Niklaaskerk van Westkapelle als hoofdrolspeler en aan de hand van haar woelige geschiedenis en z'n erfenis worden de toehoorders meegenomen in een interessante wandeling doorheen geschiedenis, symbolen, gezegden en gebruiken..

Reeds in 1110 werd een kapel in het waesland (moerassige grond) vermeld. Deze kapel was vanuit de parochie Oostkerke ontstaan tot ze rond 1230 door de bisschop van Doornik tot parochiekerk verheven werd.

Na het ontstaan van het Zwin in 1134 was de toren van Westkapelle een belangrijk baken voor de koopvaarders die vanop zee richting Brugge vaarden.

In 1405 werd de kerktoren van Westkapelle verwoest in een oorlog met de Engelsen. In 1412 werd ze reeds hersteld met financiële steun van de Vier Leden van Vlaanderen.

In 1675 is verwoestte een blikseminslag de kerktoren opnieuw. De poldertoren bleef dan tot 1905 zonder toren.

Op 26 maart 2013 werd de kerk voor de derde maal door brand geteisterd. Archeologische opgravingen tijdens de recente renovatie hebben ook nieuwe vondsten aan het licht gebracht.

Verslag

Op zondagmorgen 24 november 2019 mochten we 65 aanwezigen verwelkomen voor de lezing "Westkapelle, een baken in de Zwinstreek" en de spreker, Jan Bode, inleiden.

Op 26 maart 2013 gebeurde het onverwachte: de kerk van Westkapelle stond in brand. Een gebeurtenis die ook het nationale nieuws op TV haalde. Iets gelijkaardigs gebeurde dit voorjaar ook in Parijs: de brand van de Notre-Dame, ook ten gevolge van werkzaamheden en eveneens ook in de Goede Week. Het verloop van de gebeurtenissen op 26 maart 2013 is beschreven door pastoor Jan Lavaert in ons tijdschrift Rond de Poldertorens, jaargang 55, nr. 3 (2013). Jan Lavaert was ook bestuurslid van onze Geschied- en Heemkundige Kring Sint-Guthago, en is ons helaas ontvallen op 21 juni 2018.

Er zijn in Rond de Poldertorens in de loop der jaren heel wat artikels over Westkapelle verschenen, waarvan een aantal werden geschreven door Jan Lavaert. Reeds in 1953 verscheen er al een speciaal Westkapelle nummer van 80 blz. van de hand van Juliaan Opdedrinck. De meest recente artikels zijn verschenen in 2013 (verslag van de brand, de geschiedenis van de kerk en de inventaris van de kerk na de brand) en in 2015 (over de Livinusverering- en ommegang in Westkapelle).

Jan Bode is van heel nabij betrokken bij alles wat met de Sint-Niklaaskerk in Westkapelle te maken heeft. Hij is namelijk de voorzitter van de Kerkfabriek van Westkapelle en is tevens ook aspirant historische gids.

Jan Bode begon zijn lezing bij het begin van onze jaartelling. In het jaar 0 werd de streek rond Westkapelle bewoond door de Menapiërs.

De streek werd volgens de overlevering gekerstend door Ierse zendelingen. Sint-Livinus, van wie er kapelletjes rond de kerk in Westkapelle staan, wordt gesitueerd rond ongeveer 580 tot 657. De heilige Eligius (590-660), die raadsman was van de Frankische koning Dagobert I, richtte zich ook op de Ierse kerstening van de bewoners langs onze kust. En dan was er natuurlijk ook nog Sint-Guthago die vanuit Ierland naar hier kwam en in Oostkerke begraven zou zijn.

De oudste parochies in de streek waren Snellegem en Sijsele (omstreeks het jaar 800). Sijsele lag aan de grondslag van Oostkerke. Vanuit Sijsele, dat in de zandstreek lag, kwam men met schapen eerst naar Oostkerke en dan verder naar Westkapelle. Later bouwde men een hutje op een terp en dit werd het eerste boerderijtje. Nadien kwam er een kapel die afhing van Oostkerke en later een kerk werd. Oostkerke telde vier kapellen: Wulpen, Lapscheure, Moerkerke en Westkapelle. De eerste vermelding van deze laatste, "Waescapelle", dateert van 1110. “Waes” betekent drassige of moerasgrond. In 1235 werd de kapel “te waze” een parochiekerk. De kerktoren was een baken voor de schippers om naar Damme te varen.

Westkapelle is ontstaan uit Oostkerke omstreeks 1040 met de bouw van de eerste romaanse kapel. In 1250 werd een gotische kerk gebouwd. In 2018 werden er bij opgravingen resten van een heel oude muur gevonden met stenen uit de 13de eeuw. Dit leidde tot het inzicht dat het kerkgebouw er in de 13de eeuw anders zou hebben uitgezien dan dat men eerst had gedacht. Bij de opgravingen werden er ook skeletten, gespen en stukken van kleding aangetroffen. Alle skeletten lagen in houten kisten.

In 1404 vond de “Elisabethsvloed” plaats waardoor er zout water op de akkers stroomde, met als gevolg onvruchtbare grond, armoede en honger. In 1405 werd de Graaf Jansdijk aangelegd.

In 1405 kwam er tijdens de Honderdjarige Oorlog een aanval van de Engelsen. Op 24 mei mislukte een aanval op Sluis en werd de kerktoren van Westkapelle dan maar door de Engelsen uit woede vernietigd. De toren werd herbouwd met geld van het Brugse Vrije, Ieper, Gent en 11 kleinere steden.

De kerk van Westkapelle is een beschermd monument. De bouwrichting is oost–west. Tot de 17de eeuw werden notabelen binnenin de kerk begraven, hoe voornamer of rijker men was, hoe dichter bij het altaar. Na een tijd gaf dit een kwalijke geur. Vandaar komt de uitdrukking “stinkend rijk”. De graven onder de vloer werden bij de eerder vermelde opgravingen teruggevonden. Het gebruik van wierook diende om de lichaamsgeuren van de kerkgangers en de lijkgeur van de begraven notabelen te maskeren.

Tot 1875 stonden er geen stoelen in de kerk.

De kerk werd in steen gebouwd in een periode dat de meeste huizen nog van leem of hout waren, behalve deze van de rijke personen, vandaar de uitdrukking “steenrijk”.

De kerk had ook te lijden onder de Beeldenstorm, die plaatsvond vanaf 1572. De Watergeuzen kwamen vanuit Vlissingen en maakten de streek onveilig. In 1577 werd de kerk door hen ernstig vernield. De Watergeuzen hielden ook moordende rooftochten, waardoor er veel armoede in de streek was. De invloed hiervan was te zien aan de opgegraven skeletten.

Westkapelle lag tijdens de Tachtigjarige Oorlog midden in het frontgebied. Het leven daarin was hard: er diende oorlogstaks betaald te worden en paarden werden opgeëist, evenals eten en drinken. De beschadigde kerk werd niet meer volledig opgebouwd.

In 1905 werd het vroegere barokinterieur vervangen door een neogotiek interieur.

De kerk bevatte enkele relieken. In het altaar zat een reliek van Sint-Niklaas ingemetseld. In 1640 kreeg men bij de verering van de reliek een aflaat van 40 dagen. De reliek is bij de brand van de kerk in 2013 opgebrand. Er werd nu voor de heropgebouwde kerk een nieuwe reliek van Sint-Niklaas verkregen via het bisdom.

Jan Bode had het ook over de verhalen en legenden van Sint-Niklaas. Eén ervan was het verhaal over een verarmde edelman met drie dochters. Sint-Niklaas gooide geldbeugels door het raam zodat de dochters geen oneerbare daden moesten stellen om te overleven. Deze geldbeugels (bollen) werden dan later de mandarijnen die Sinterklaas uitdeelde aan de kinderen en ook de traditie van snoep of speelgoed door het raam te gooien komt van dit verhaal.

In 1648 werd de Vrede van Munster getekend waardoor de streek terug vrede en rust kende. Pastoor Jennyn kocht in de 17de eeuw een biechtstoel voor de kerk. In 1654 werd het dorp van Westkapelle geteisterd door een grote brand en in 1675 brandde de torenspits van de kerk af na een blikseminslag. Er was op dat moment te weinig geld voorhanden om de toren te herstellen.

Er heeft trouwens nooit een vuur gebrand op de kerktoren. ’s Nachts vaarden er immers geen schepen. Dit was te gevaarlijk.

In de kerk bevond zich het schilderij “O.L.V. ten hemelopneming” uit 1768 van de hand van Antonius Suweyns, een kopie naar een schilderij van Rubens.

Tijdens de Franse Revolutie werd de kerk verzegeld. Pastoors moesten een eed van trouw aan de Franse Republiek afleggen. Pastoor De Neve van Westkapelle weigerde om die eed af te leggen en dook onder. Hij deed toen in het geheim missen in schuren bij boeren. Op 10 maart 1799 werd hij door één van de parochianen verraden en gearresteerd. Hij werd verbannen naar Cayenne in Frans Guyana, maar kon daar ontsnappen. Onderweg tijdens zijn vlucht is hij overleden. De latere pastoor Vervisch werd ook gevangen gezet, maar werd later onder Napoleon vrijgelaten.

In 1902 waren er plannen om de kerk te restaureren onder impuls van de dynamische pastoor Lagace en architect Alphonse Depauw. De Flou had de oude plannen van de kerk ontdekt in het archief in Ieper. In 1908 werd de kerk gerestaureerd en uitgebreid. De torenspits werd toen ook hersteld naar het oorspronkelijke uitzicht in 1409-1412. Veel mooie barokelementen werden bij die restauratie verwijderd. Voor de restauratie werden moefen gebruikt. De stenen kwamen uit Nieuwpoort. Nu bij de huidige heropbouw van de kerk kwamen ze uit Maastricht om gelijkaardige stenen te kunnen gebruiken.

Kerkklokken werden tijdens de Tweede Wereldoorlog opgeëist door de Duitsers. De Westkapellenaars haalden de klokken echter uit de kerk en begroeven ze in de grond. Na de oorlog werden ze dan terug opgegraven en weer opgehangen in de toren. De klokken werden vernield tijdens de brand van 2013. Er werden nu drie nieuwe klokken gegoten. Ze kregen de namen “Jan”, naar pastoor Jan Lavaert, (met de do-klank), “Sint-Niklaas” (de grote klok, met de la-klank) en “Marie-Jozef”, de gecombineerde naam van de twee vroegere klokken (met de re-klank).

Op 26 maart 2013 was er in de kerk een behandeling tegen houtzwam bezig. Alles was ingepakt. Een deel van het hout en stenen moest weggenomen worden. Er werd op die dag echter niet gewerkt volgens de gemaakte afspraken. Bij het branden van de roofing stond er te veel wind en het gevolg was een zware brand. De brand was zo hevig dat de luiken van de huizen rechtover de kerk smolten en dat een boom in de tuin van het café er rechtover begon te roken. Al het brons in de kerk was gesmolten. De temperatuur binnenin de kerk liep op tot tegen de 1500 °C.

Voor de heropbouw van de kerk werden er een jaar na de brand testen gedaan op de geteisterde bakstenen.

De nieuw heropgebouwde kerk bevat nu een sacrale ruimte en een niet-sacraal deel. Dit laatste is een multifunctionele ruimte met een uitschuifbare tribune. Er is ook een vergaderzaal op een bovenverdieping.

Er zijn nu nieuwe en andere brandglazen in de kerk. Het laten namaken van de lood-in-glasramen zoals ze oorspronkelijk waren, was een veel te dure zaak.

De vloer uit 1905 werd uitgebroken en eronder werd een oudere vloer in Duinkerkse tegels aangetroffen. Deze tegels werden gebruikt voor in het koor.

Jan Bode toonde verschillende foto’s van de recente restauratiewerken. In de sacrale ruimte werd een “harde” restauratie uitgevoerd, zoals het in de middeleeuwen eruit zag. Het niet-sacrale gedeelte werd in een modernere stijl ingericht. De torenspits is in staal, met gaatjes en ledverlichting erin. Er is maar één beeld in de kerk: een gotisch Mariabeeld in het koor.

Na deze interessante en boeiend gebrachte lezing over de geschiedenis van Westkapelle en haar kerk werd er naar goede traditie een drankje aangeboden door Museum Sincfala.

Verslag: Marc De Meester
Foto’s: Etienne Decaluwé

Praktische informatie

Lezingen zijn gratis voor leden van Geschied- en Heemkundige Kring Sint-Guthago.
Niet-leden betalen 3,50 euro, bezoek aan het museum inbegrepen. Reservatie is niet mogelijk. Best om 15 minuten vroeger te komen om van een plaats verzekerd te zijn.
Na de lezing bieden we je een drankje aan.

Plaats

Sincfala, Museum van de Zwinstreek
Pannenstraat 140, 8300 Knokke-Heist.
Tel. 050 530 730  Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien. 

Gratis parkeergelegenheid

Op de speelplaats van de gemeentelijke basisschool Het Anker, bereikbaar via de Felix Timmermansstraat nummer 37 (klik op de foto voor Google streetview)