Lezing op zondag 25 oktober 2020 van 10 tot 12 uur door Piet Lombaerde
Reservatie is helaas niet meer mogelijk. Deze lezing is volzet.
Toepassingen van het gebastioneerd systeem in de Nederlanden rond 1600 waren veelvuldig. In traktaten en cursussen worden hun plattegronden ruim toegelicht, alsook de vorm van hun bastions. Modellen werden met elkaar vergeleken. Men sprak van Italiaanse, Spaanse, Hollandse en Franse versterkingswijzen. Ook kwamen benamingen voor als ‘ à la hugenote’ om gebastioneerde versterkingen in aarde aan te duiden. Kortom, verschillende systemen van gebastioneerde versterkingen bestonden naast elkaar.
Op het terrein werden soms - indien de budgetten van steden niet al te ruim waren - de bestaande laatmiddeleeuwse omwallingen voorzien van bastions en werden de wallen teruggebracht op dezelfde hoogte als deze van de flanken van de bastions. Eerder uitzonderlijk werden bestaande steden, ofwel nieuw gecreëerde, met regelmatige veelhoekige gebastioneerde versterkingen omringd. Twee soorten van regelmatige veelhoekige omwallingen spanden toen de kroon: de zeshoekige en de zevenhoekige. In de Noordelijke Nederlanden zijn regelmatige zeshoekige plattegronden onder andere terug te vinden in Groenlo, IJzendijke en Hulst, zevenhoekige in steden als Willemstad, Coevorden en Stevensweert.
In de Zuidelijke Nederlanden werd voor de zevenhoek geopteerd in Scherpenheuvel (in 1604 als versterkt bedevaartsoord), en wat later volgden Damme en Zandvliet.
In het kader van de tentoonstellingen onder het thema ‘Bastions zonder grenzen: Damme Sluis en IJzendijke’ wordt in deze lezing bijzonder veel aandacht besteed aan de gebastioneerde versterkingen van deze drie steden. Vooral Damme verdient alle aandacht omdat heel wat originele ontwerptekeningen van deze vestingstad bewaard bleven, die ons toelaten om een reconstructie te maken van de opeenvolgende beslissingen en wijzigingen die uiteindelijk hebben geleid tot de realisatie van deze zevenster, die tot vandaag vrij goed bewaard bleef.
Vanwaar kwam deze kennis over gebastioneerde verstingbouw?
Werd deze leer enkel op het terrein door ingenieurs overgedragen op hun leerlingen of bestonden ook opleidingen en hogescholen waar de leer in de vestingbouw werd gedoceerd? In deze lezing/bijdrage gaat de aandacht naar de vorming en opleiding van ingenieurs en fortificatiemeesters na 1600 in de Nederlanden. In de Zuidelijke Nederlanden was hun kennis eerder empirisch, hoewel er door de aartshertogen Albrecht en Isabella een school voor pages was opgericht, waar men zich onder andere kon bekwamen in de fortificatieleer. In Antwerpen en nadien in Leuven werden respectievelijk aan de wiskundeschool van de jezuïeten en aan de universiteit cursussen in wiskunde gedoceerd die essentieel waren voor het toepassen van de fortificatieleer. Pas in 1671 werd in Brussel gestart met de oprichting van een militaire academie in Brussel, geleid door de Spaanse ingenieur Medrano. Heel anders was de situatie in de Noordelijke Nederlanden waar de professionalisering van het beroep van ingenieur en vestingbouwkundige reeds in 1600 werd gestart met een ‘Duytsche school voor Mathematicque’ aan de universiteit van Leiden, waar ingenieurs werden opgeleid in de vestingbouw. Simon Stevin had daarvoor reeds in 1599 een instructie opgesteld voor het te volgen programma.
De bouwers werkzaam op het gebied van vestingbouw haalden hun kennis uit verschillende bronnen: de praktijk op het terrein, uit theoretische werken en traktaten, modelboeken en uit het onderwijs, vooral dan m.b.t. de Noordelijke Nederlanden. Belangrijke ingenieurs en wiskundigen met kennis van de fortificatieleer waren toen Samuel Marolois, Simon Stevin (IJzendijk), Frans van Schooten sr. en jr. en op het terrein o.a. David van Orliens en Adriaan Aleman die bij de bouw van de vestingwerken van Sluis betrokken waren. Voor de Zuidelijke Nederlanden waren Adriaan Anthoniszoon (die na 1585 belangrijk werd in de Noordelijke Nederlanden), Wenceslas Cobergher, Jacques Francart, Salomon van Es, Michiel Coignet, Gerard van Gutschoven en Guillaume Flamen, auteur van de zevenhoek van Damme en de zeshoek van Groenlo.
Piet Lombaerde
Piet Lombaerde is burgerlijk ingenieur architect en doctor in de stedenbouw en ruimtelijke ordening (KU Leuven). Thans emeritus hoogleraar architectuur- en stedenbouwtheorie en geschiedenis, van de Universiteit Antwerpen en gastprofessor aan de Faculteit Ontwerpwetenschappen van de Universiteit Antwerpen. Meer dan 200 artikels en bijdragen in boeken over architectuur, stedenbouw, geschiedenis van de vestingbouw, tuin- en landschapsarchitectuur en waterbouwkunde. Hij is series editor van de internationale reeksen Architectura Moderna en Painted Architecture (Brepols Publishers, Turnhout). Curator van verschillende tentoonstellingen over geschiedenis van de vestingbouw en stedenbouw. Thans lid van de stuurgroep die verantwoordelijk is voor de tentoonstelling ‘Bastions zonder grenzen: Damme/ Sluis / IJzendijke’ (2020).
Praktische informatie
Lezingen zijn momenteel gratis. Reservatie en het dragen van een mondmasker is verplicht. Best om 15 minuten vroeger te komen.
Plaats
Sincfala, Museum van de Zwinstreek
Pannenstraat 140, 8300 Knokke-Heist.
Tel. 050 530 730 Dit E-mail adres wordt beschermd tegen spambots. U moet JavaScript geactiveerd hebben om het te kunnen zien.
Gratis parkeergelegenheid
Op de speelplaats van de gemeentelijke basisschool Het Anker, bereikbaar via de Felix Timmermansstraat nummer 37 (klik op de foto voor Google streetview)