Jeroen Cornuilly

Weinig Belgische plattelandsgemeenten bouwden in de 19e eeuw een volwaardig en representatief gemeentehuis. De schaarse financiële middelen werden in de eerste plaats aangewend voor het bouwen van een degelijke gemeenteschool, het verharden van wegen of het aanleggen van rioleringen. De gemeenteraad vergaderde meestal in een herberg of een huis. Heist vormde hierop geen uitzondering. Bijna de hele 19e eeuw lang deed de herberg ‘Sint-Anna’ dienst als gemeentehuis. De florerende badplaats kon in 1897 een huis gelegen op de hoek van de Kursaalstraat en de Pannenstraat aankopen om er haar groeiende administratie te huisvesten, maar tegen 1923 bleek ook dat pand ontoereikend. Daarom werd een deel van het tanende kursaal aangekocht, een beslissing die door de katholieke oppositie bijzonder kritisch onthaald werd. Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1926 kwamen de katholieken aan het bewind. Het nieuwe gemeentebestuur besliste in 1927 om de vleugel van het kursaal terug van de hand te doen en de opbrengsten te investeren in de bouw van een gloednieuw ‘stadhuis’ aan de rand van de dorpskern.

Het ontwerp werd toevertrouwd aan de lokale architect Gustaaf Bailyu en de Gentse architect Frans Langeraert. Bailyu bouwde tijdens het interbellum in Heist verschillende huizen met duidelijke referenties aan de cottagestijl en de art deco. Na de Tweede Wereldoorlog was hij tevens verantwoordelijk voor de herstellingswerken aan het Heistse gemeentehuis. Frans Langeraert ontwierp verschillende modernistische bakstenen huizen en villa’s in Oost- en West-Vlaanderen. In Knokke tekende hij in 1930 voor de lagere school met kleuterafdeling (Van Steenestraat). Hij nam ook deel aan verschillende wedstrijden, waaronder deze voor de bouw van volkswoningen in Seraing en deze voor de bouw van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. De namen van beide architecten zijn samen met deze van het toenmalige schepencollege en de naam van aannemer M. Van Haverbeke, terug te vinden op een herinneringsplaat in de inkom op de eerste verdieping, onthuld bij de officiële inwijding op 24 juli 1932.

Langeraert en Bailyu opteerden voor een strak en modernistisch gebouw op rechthoekig grondplan, waarin de verschillende functies werden samen gebracht: loketten, administratie, de kabinetten voor burgemeesters en schepenen, een feestzaal, een politiebureel en de brandweerdiensten. Een torenvolume met een klok zonder cijfers en ruimte voor een nooit gerealiseerde beiaard zorgde er voor dat het gebouw onmiddellijk als een ‘stadhuis’ te herkennen was. De toren is duidelijk geïnspireerd op deze van het raadhuis van Hilversum, een gebouw naar ontwerp van Willem Dudok dat nog voor de voltooiing in 1930 uitvoerig gepubliceerd werd in Belgische architectuurtijdschriften zoals L’Emulation. Als bouwmateriaal werd gekozen voor de op dat ogenblik erg populaire brique de Venloo, een langwerpige lichtgele baksteen. In de voorgevel vormen de trappenpartij en een balkon geflankeerd door twee vlaggenmasten een opvallend accent.

De gelijkvloerse verdieping was bestemd voor de loketten. De wanden werden er afgewerkt met slijtvaste en gemakkelijk te onderhouden geglazuurde tegels. De loketten voor de burgerlijke stand, gas, elektriciteit etc. werden functioneel uitgevoerd in hout. Van het oorspronkelijke meubilair bleven nog een aantal houten zitbanken bewaard. De aankleding van de eerste verdieping contrasteert sterk met het functionalisme van de gelijkvloerse verdieping. Een buitentrap leidt naar een grote hal waarrond zich de raadszaal en de kabinetten van burgemeester en schepenen bevonden. Een wand van de raadszaal bestaat nagenoeg volledig uit deuren, waardoor de mogelijkheid ontstond om de ruime inkomhal en de raadszaal om te vormen tot een grote feestzaal. Een marmeren trap leidt naar de tweede verdieping, die voorbehouden was aan de administratie.

Voor het nieuwe stadhuis werd een ruim openbaar plein opgetrokken, dat de aanzet moest vormen voor een verdere uitbreiding van de gemeente. De bouw van een nieuw postkantoor omstreeks 1935, eveneens in modernistische stijl, moet in deze optiek begrepen worden. Foto’s van Heist tonen echter dat de wijk zich pas na de Tweede Wereldoorlog ten volle zou ontwikkelen.
Tijdens het interbellum werden in West-Vlaanderen tientallen gemeentehuizen gebouwd. Dit hoge aantal is vooral het gevolg van de wederopbouw in de Westhoek. Veelal ging het om eerder bescheiden panden in historiserende stijl. Slechts een handvol gemeenten had en de ambitie en de financiële middelen om een representatief gebouw op te trekken. De opmerkelijkste voorbeelden van eclectische gemeentehuizen uit deze periode zijn te vinden in Dadizele, Moorslede, Middelkerke en Lauwe. Het gemeentehuis van Heist is wellicht het meeste monumentale en bovendien het enige modernistische voorbeeld uit deze periode.

Bronnen: Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen. Inventaris van het bouwkundig erfgoed. Provincie West-Vlaanderen. Gemeente Knokke-Heist, deel2, Brussel, 2005. – Maurits Coornaert, Heist en de Eiesluis, Tielt, 1976. – Georges Devent, Heist aan zee. De memoires van een badstad, Brugge, 1993. – ‘Hotel de ville…’, Bâtir (1993), nr. 7, p. 258-259.

Terug