ARCHITECT ADOLPHE PIRENNE - 1876-1932
Bijdrage tot de geschiedenis van Duinbergen en Het Zoute

Danny Lannoy

Adolphe Guillaume Edouard Pirenne werd geboren te Brussel op 15 september 1876. Pirenne volgde lessen aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Brussel waar hij in 1901 zijn diploma behaalde. Hij werd lid van de “Société Centrale d'Architecture de Belgique” (SCAB) in 1916.

In 1903 trad hij in het huwelijk met Berthe d'Ieteren.

Vanuit Anderlecht verhuisde hij naar Brussel, waar hij een huis betrok in de Rue du Tyrol 57. In 1916 vestigde hij zich met zijn echtgenote en vier dochters te Ukkel.

Hij was als bouwmeester vooral actief in het Brusselse tot hij voor WO I naar Knokke-Zoute werd geroepen en heel wat opdrachten kreeg toegewezen.

Adolphe Pirenne liet in 1911 zijn eigen villa “L’Enclos” bouwen aan het Vlaamspad nr 6. Deze woning werd gedurende WO I door de Duitsers als officiersmess gebruikt. De familie Pirenne verbleef gedurende de vier bezettingsjaren in de hoofdstad.

Hij keerde terug naar Knokke en zou nog talrijke ontwerpen tekenen voor cottages en villa’s. In het Vlaamspad (Nr 16) bouwde hij een grotere villa met dezelfde naam L’Enclos. De familie verbleef er gedurende de verlofperiodes totdat in 1927 de landelijke villa verkocht werd.

De familie Pirenne vestigde zich opnieuw te Brussel. Twee huizen werden opgericht in de Avenue H. Pirenne te Ukkel voor historicus Henri Pirenne (van wie hij een neef was). Op de Place Guy d'Arezzo werden acht woningen gebouwd. In het huis nr 18 verbleef hij tot aan zijn dood, de nrs 10,11,12 en 13 waren bestemd voor zijn vier dochters.

In 1931 was hij voorzitter van het Koloniale Comité van SCAB en lid van de directieraad. Hij kreeg een medaille van de Orde van Koning Leopold.

In 1900 had Donat Van Caillie, eigenaar van een duingebied op het grondgebied van Heist, de Duitse stedebouwkundige Herman Joseph Stübben verzocht het concept voor een nieuwe badplaats op te maken. Bij de uitbouw van Duinbergen was Pirenne een van de voornaamste bouwmeesters.

Cottage bij het Krokuspad 3, in Duinbergen (huidige villa Fleur de Rêve). Rechts Hôtel du Chalet, Pirenne stond in voor de uitbreiding en de verbouwing ervan.

Villa Zonnespiegel op de zuidoosthoek van de Duinbergenlaan en het Lupinenpad.

Zowel te Duinbergen als in het Zoute werd afgezien van het stedelijk karakter. Hier en daar werd wel een ruimte voorbehouden voor een kleinschalige agglomeratie met rijbebouwing, nodig voor enkele handelszaken. In Duinbergen was dit de omgeving rond de Christus Koningkapel (Poststraat). In het Zoute werd daartoe een deel van de Sparrendreef voorbehouden. Dit was de locatie van het “Oud Zoute” waar de oude vissershuisjes van de vorige eeuw plaats ruimen voor de uitbouw van de villawijk. In de onmiddellijke omgeving bouwde men het Dominicanenkerkje in neo-romaanse stijl naar de plannen van de gebroeders Viérin. Door de kleinschaligheid is de driehoek E. Verhaerenlaan-Sparrendreef-Amerikapad een aangename buurt gebleven, bruisend van charme en gezelligheid.

Twee cottage’s in Duinbergen.

Twee smalle dijkvilla’s, tussen de Brieshelling en het Manitobaplein in typische belle époque stijl.

DUINBERGEN

Anemonenlaan:

• Villa, gesloopt

Brieshelling:

• Hotel Smets, oosthoek Zeedijk, gesloopt latere Beau Séjour
• Villa “Les Rosiers”, noordoosthoek Engelsestraat, gesloopt

Duinbergenlaan:

• Villa zuidoosthoek Lupinenpad, gesloopt
• Chalet de la Laiterie, zuidoosthoek Krokussenpad uitbreiding in L’Hôtel du Chalet, gesloopt
• Villa “Les Barges”, tussen Krokussenpad en Kwadehelling, gesloopt
• Villa “Zonnespiegel”, zuidoosthoek Kwade Helling, gesloopt

Elisabetlaan:

• Villa “Op ‘t Hoekje” Nr 285, thans “Cosy Home”.
• Villa “Les Lauriers”, gesloopt

Gallischpad:

• Villa, zuidwesthoek Petunialaan, huidige “La Bergerie”

Krokussenpad:

• Villa, huidige “Fleur de Rêve”
• Dubbele villa, noordwesthoek Vossenhul, gesloopt

Lupinenpad:

• Villa, noordoosthoek Vossenhul, gesloopt

Meeuwendreef:

• Villa “Bonne Santé”, huidige villa “Dénise”.

Zeedijk:

• Villa, zuidwesthoek Zeegrasstraat, gesloopt
• Villa, tussen Brieshelling en Manitobaplein, gesloopt

Zeegrasstraat:

• Dubbele villa, oostzijde tussen Zeedijk en Patriottenstraat, gesloopt

Cottage Winderland bij de Fochlaan, palend aan het Poolspad, gebouwd in 1911 voor Mevr. Clavareau. De villa heet nu Rêve d’Enfant.

Nu nog staat het Zoute grotendeels model voor de kustarchitectuur van “toen”. Het evenwicht tussen de hoofdwegen en paden die door urbanist Stübben werd vooropgesteld, is grotendeels bewaard gebleven. Tussen de huidige Fochlaan en Kustlaan werden smalle wegen aangelegd. Slingerende paden maakten de cottage’s zowel aan de voor- als aan de achterzijde toegankelijk. De bochtige wegeninfrastruktuur zorgde voor een afwisselend pittoresk uitzicht.

Als we wandelen langs de vele paden in het Zoute of in Duinbergen, valt het op dat veel villa’s in Anglo-Normandische stijl, nog een speciaal karakter uitstralen. Kort na de eeuwwisseling was dit aan de Belgische kust de bouwstijl bij uitstek.

Heel wat architecten hebben zich in hun plannen voor de badstad kunnen uitleven, niettegenstaande de strenge voorschriften van de bouwmaatschappij.

De “Compagnie Het Zoute” gaf opdracht aan Adolphe Pirenne enkele villaontwerpen in zuiver “Vlaamse stijl” te maken voor de zone van het Vlaamspad en voor de zone van het pas aangelegde Engelspad, cottages met Anglo-Normandische kenmerken (huidig Britspad). De typische landelijke bouwstijl werd in het interbellum overgenomen door architecten Joseph Viérin, Hobe, Vervalcke, Raymond Heyneman en Pirenne.

De woningen aan de oostkant van het Vlaamspad kregen opmerkelijke schouwpartijen, de kenmerken bij uitstek van de Vlaamse hoeve. Speciale aandacht werd besteed aan kleine raamverdelingen, houten vensterluiken en uitbouw met erkers of loggia’s. Overwegend grote dakvolumes gaven de villa’s het uitzicht van een landelijke schuur. De grote gevelvlakken werden gebroken door steunberen op de hoeken en overkragende daken gaven schaduweffecten op de witte gevels. De tuinmuur bleek belangrijk te zijn, niet enkel om het perceel af te grenzen maar ook als decoratief element. Binnenin werd soms met een klein niveauverschil gewerkt. De raamerkers waren de geliefde zitplaats voor de bewoners. De cottages en landhuizen hebben gelukkig de tand des tijds weerstaan en zijn nog te bewonderen in het Vlaamspad; ze bezitten eenheid en vormen een homogeen villapark.

De villa’s kregen witte gevels met geteerde plint en rode daktegels of rieten daken.

Voor de bebouwing langs het Engelspad werd een project uitgeschreven door de bouwmaatschappij “Het Zoute”. Adolphe Pirenne kreeg de opdracht twee cottages te tekenen in Anglo-Normandische stijl. Veel eigenaars van de woningen waren oorspronkelijk Engelsen, die met hun sterke “pond” aan de Belgische kust verbleven. Een overzicht van vòòr WO I van de villa’s met hun eigenaar van voor WO I is er het sprekend bewijs van (1).

Knocke “Le Zoute” Cottages. Enkele landelijke villa’s in het Vlaamspad naar de plannen van Pirenne. De oostgevels van Le Bogey van Mr Phelips uit 1910, Het Vlaamsch Huis van Mr Knight uit 1910, de villa van Mr Alloo uit 1911 en Needwood van Mr Mills uit 1911.

Knocke – “Le Zoute” – Villas dans les dunes. De cottages in de Fochlaan; links Jean de Nivelles uit 1910, van architect Pirenne, rechts Colac uit hetzelfde jaar van architect Tilley.

De twee cottages werden in 1909 gebouwd, respectievelijk Les Sangliers voor rekening van Kolonel Bacon en Les Ifs voor Mr Allison, beiden Britse onderdanen. De villa’s staan in de huidige Fochlaan en werden ondertussen gerenoveerd met aandacht voor de oorspronkelijke vormgeving, ondermeer kleine raamindelingen en het behoud van vooruitspringende dakvlakken. Langs diezelfde Fochlaan staan nog enkele pareltjes van Anglo-Normandische stijl, met erkers, vakwerk, grillige dakvlakken, houten balustraden en brede dakkroonlijsten.

Talrijke villa’s waren oorspronkelijk niet volledig witgeschilderd. De parament-baksteen op de benedenverdieping bleef onbeschilderd. Een eerste horizontale sokkel vormde de basis van de gelijkvloerse gevelopbouw. De verdieping had een puntgevel met imitatie vakwerk en witgeschilderde opvulling. Door de “rage” van het witschilderen, vóór WO II, verloren tal van cottages hun charme. In bepaalde gevallen werd het vakwerk zelfs overschilderd! Daarom wordt bij de huidige bouwreglementen aandacht geschonken aan dit euvel. Het respecteren van het oorspronkelijk uitzicht van de cottage bij renovatiewerken is heel belangrijk om de charme van het Zoute te bewaren.

Adolphe Pirenne schreef zelfs een artikel in het tijdschrift “Le Home” 6e Jaargang Nr 2 van 28 februari 1913:

LE COIN DU CONSTRUCTEUR
Pour faire un beau cottage...
HET HOEKJE VAN DE BOUWMEESTER
HOE BOUWEN WE EEN MOOIE COTTAGE...

De mensen hebben in het algemeen een vals beeld over de manier waarop een cottage moet worden gebouwd zowel aan zee als op het platteland.

Velen denken dat het probleem gemakkelijk op te lossen is, dat het volstaat een plannetje te tekenen naar een stereotiep voorbeeld van een villa. Dit voorbeeld bestaat dan gewoonlijk uit: een gelijkvloers, een hall met een buitenmate belangrijke trap, een open veranda, een woonkamer, een eetkamer, een kleine keuken, een minuscule garderode en een toilet; op de verdieping, drie of vier slaapkamers, soms een heel kleine badkamer, vervolgens onder het dak, een insteekkamer voor de vriendenkamer -arme vrienden- en tenslotte beperkte ruimtes “mansardes” genoemd. Het terrein is meestal reeds aangekocht zonder raadpleging of advies van de bouwmeester voor deze belangrijke zaak.

Het zou nochtans gemakkelijk zijn pittoreske gevels te bouwen, vol afwisseling, opgevrolijkt met puntgevels en torentjes, vensters met rondbogen, balkons en uitspringende of inspringende gevelvlakken.

Gewoonlijk verliest de klant uit het oog dat het ontwerp van een mooie cottage afhangt van de vorm van het terrein, de natuurlijke glooiing, de oriëntatie, de nabijheid van een straat, de bodemgesteldheid en de bereikbaarheid.

Wat doen we met een smal perceel? Een tuin is onmogelijk. De bouw wordt lang en smal met zicht op de eigendom van de gebuur.

Wat als het perceel een helling heeft aan de noordkant?

Wat als de mooiste gezichtshoek in het noorden ligt?

Wat, wanneer systematisch de woon- en eetkamer aan de zuidkant voorzien zijn?

Voor al deze problemen is er een oplossing.

Het valt te betreuren als de klant niet akkoord gaat met de kamerindeling. Veel misverstanden kunnen vermeden worden als de bouwheer tijdig de architect zou raadplegen en hem zou vragen om uiterst zorgvuldig een bouwperceel uit te kiezen.

Bepaalde regels moeten geëerbiedigd worden en slechts in uitzonderlijke gevallen mag er van afgeweken worden. Enkele regels zijn: de keuken moet aan de noordkant van de cottage ingeplant worden en uitgeven op de toegang van het perceel, dicht bij de voordeur, de trap en de eetkamer. De woonkamer “een intieme kamer” moet naar het zuiden gericht zijn, het terras moet uitgeven op de zuid-oostkant. Een groot dakvlak moet het gebouw beschermen op de zuidwestkant. Dit dak moet zo laag mogelijk uitlopen en geen onderbrekingen, zoals dak- of standvensters hebben. De trap mag niet aan deze kant worden voorzien, een trap vraagt een hoog dak. De slaapkamers moeten in de mate van het mogelijke aan de zuidoostkant gebouwd worden. Aan de noordkant kunnen andere ruimtes, zoals badkamer voorzien worden. De ingangsdeur van de cottage of villa mag zich niet bevinden aan de “windzijde”. Neem aan dat het plan bestaat volgens de vooropgestelde regels, dan moeten de schouwen nog oordeelkundig worden ingeplant.

Er moeten regels in acht genomen worden omdat elke schoorsteen een zwakke plek is voor insijpeling. Een schouw moet geplaatst en gevrijwaard worden van inslaande wind en bij voorkeur een verticale verloop kennen. Men moet erop toezien dat de sneeuw zich niet kan ophogen tussen de schouw en het dakvlak.

Als de villa enkel bewoond is gedurende de zomer, is het wenselijk dat de rookafvoer van de keuken via de buitenmuur geschiedt. Als de villa in de winterperiode bewoond is, is een schouw in de midden van woning ideaal want zo wordt het huis terzelfdertijd verwarmd.

Nadat de plannen zijn getekend, de daken en schoorstenen uitgewerkt, de trappen oordeelkundig ingeplant, is het nu de beurt aan de gevels. Hier moeten alle overbodige versieringen geweerd worden; vooral de elementen die bijkomend onderhoud vergen. Het is wenselijk de uitspringende delen en zuilen die onderhevig zijn aan vochtigheid, te weren.

We geven de voorkeur aan streekeigen producten. Het is absurd in Vlaanderen leisteen en natuursteen te verwerken. In een Ardeens landschap gebruikt men ook geen bakstenen en rode dakpannen. Een Vlaamse cottage zou een vloek zijn in een Waals landschap en omgekeerd.

Zelfs als de cottage opgetrokken is in oude stijl moet ze een eenheid vormen met de omgeving. De aard van de gekozen materialen voor de gevelvlakken bepalen de dikte van de muren, hetzij natuursteen, hetzij baksteen. De dragende muren moeten binnen het skelet vormen. Men moet geen te dikke muren voorzien. Binnen- en buitenmuur moeten gescheiden blijven om de vochtigheid te weren.

Als het plan goed opgesteld is, moet het mogelijk zijn een bijkeuken te voorzien en als het budget het toelaat, is een dienstingang uiterst interessant. Indien er slechts één W.C. geplaatst wordt, is de inplanting op een tussenbordes ideaal. Beter is nog, een tweede toilet op de verdieping te plannen.

Om te weten of het plan goed is moet je er de plaats van de meubels in verwerken. Daarbij zullen heel wat vensteropeningen verdwijnen en tussendeuren verplaatst worden.

Als al deze voorstellen opgevolgd worden zal de cottage zijn nut bewijzen.

Bij de binneninrichting houden we met het volgende rekening: de omlijstingen moeten zo weinig mogelijk profielen vertonen, de kroonlijsten op plafonds moeten zo eenvoudig mogelijk zijn uitgepleisterd.

Het gebruik van duurzame materialen is aan te raden. Imitatieproducten zijn niet wenselijk. De binnenschilderwerken dienen uitgevoerd te worden door een professioneel ambachtsman. De binneninrichting van de cottage mag zeker niet herinneren aan de stadswoning. De woonruimtes moeten een ruime lichtinval hebben en een aangename indruk nalaten.

Nu rest ons nog te spreken over het meubileren van de villa. Helaas is het ongebruikelijk in ons land, een architect te raadplegen voor de samenstelling van het meubilair. De bouwmeester laat zijn werk onvoltooid achter. Het is nochtans hij, die door de vele besprekingen met zijn cliënt, uiteindelijk diens voorkeuren, behoeften en gewoonten kent als geen ander. Hij is, zonder twijfel, de best geplaatste persoon om het huis volledig af te werken.

A. PIRENNE

Albertlaan:

• Nr 75 Villa “Sunflower”, 1912, bij het Vlaamspad

Albertplein: (vroeger Leopoldplein)

• Hotel Zomerlust (Pension Jacobs), 1911, zuidwesthoek (afgebroken)
• Hotel Patisserie Nobus, 1912, huidige Rembrandt

Binnenhoflaan:

• Lockerhouse (golf), 1912, bij de Elisabetlaan (afgebroken)

Britspad: (vroeger Engelspad)

• Nr 27 Villa, 1912, huidige villa “La Pastorale”
• Nr 29 Villa “Fidelio”, 1912, hoek Zeemeeuwenpad, huidige “Ghantrauvent”
• Villa “Greenvalley”, 1912 (gesloopt)!

Bronlaan:

• Pavillon du Source Thermale, 1914, omgevormd tot villa “t Bronnetje”

Elisabetlaan:

• Golf Hotel, 1911, thans Golf Residentie
• Nr 70 Villa, 1911, noordhoek Vlaamspad “Needwood’
• Nr 72 Villa, 1911

Knocke-Zoute – La terrasse du Tennis. Het Clubhouse van de Tennis uit 1921, naar een ontwerp van A. Pirenne.

Het Engels kerkje bij de Zoutelaan, opgericht in 1911. Beeld van de oostgevel in het Franspad. Rechts op de achtergrond de villa bij de latere H. Hartkerk.

Fochlaan:

• Nr 7 Cottage I “les Sangliers”, 1909, (toegang Britspad) huidige “Zandvlugge”
• Nr 9 Cottage II “les Ifs”, 1909, huidige “Windekind” (oorspronkelijke naam “Miandetta”)
• Nr 11 Cottage “Jean de Nivelles”, 1910
• Nr 13 Cottage “La Chanterie”, 1910
• Nr 23 Cottage “Winderland”, 1911, (toegang Poolspad), huidige “Rêve d’enfant”
• Nr 25 Cottage, 1913, (toegang Poolspad), “Cadsant”
• Nr 27 Cottage, 1914, (toegang Poolspad), afgebroken

Franspad:

• St George’s Anglican Church, 1911

Golvenstraat:

• Woning, westhoek Zeedijk, afgebroken

Het hoekgebouw van het Albertplein en de Kustlaan met de Zomerlust van Fl. Jacobs, oorspronkelijk gebouwd als handelszaak in 1911. Rechts kwam de Patisserie Nobus in 1912, nu de Rembrandt.

Kustlaan:

• “Chalet du Zoute”, 1911 (kruispunt Sparrendreef), latere Charrette, na brand in 1964 afgebroken.
• Dubbele woning, 1912, noordkant bij A. Brearstraat, “Gaston” en “Eugénie”, afgebroken.

Prins Filiplaan:

• Nr 6 Villa, 1912, afgebroken

Schotspad:

• Villa “La Maison Blanche”, 1911, zuidoosthoek Sparrendreef afgebroken
• Villa “Douglas Cottage”, 1912, gesloopt !!

Strandstraat:

• Nr 4 Dijkvilla, oosthoek Zeedijk !!

Vlaamspad:

• Nr 3 Villa “Les Lycènes”, 1912 (“Zouterust”)
• Nr 6 Villa “L’Enclos”, 1911 huidige “Florida”
• Nr 8 Villa, 1911, huidige “La Trebia”
• Nr 10 Villa “Le Bogey”, 1910
• Nr 12 Villa “Het Vlaamsch Huis”, 1910
• Nr 14 Villa “Les Argousiers”, 1913 (“Anna Maria”)
• Nr 16 Villa “L’Enclos II”, 1919
• Nr 18 Villa, 1911

Zeedijk:

• Dijkvilla, 1913, tussen Brearstraat en Albertplein, afgebroken
• Twee dijkvilla’s “Les Coquillages”, 1910, afgebroken
• Hotel “Jacobs”, 1910, (uitbreiding 1913), afgebroken
• Hotel “Savoy”, 1913, tussen Albertplein en Golvenstraat afgebroken
• Twee dijkvilla’s, 1912, ts Golvenstraat en Strandstraat afgebroken
• Villa “Les Liserons”, 1913, afgebroken
• Villa “Aleyon”, 1912, afgebroken
• Villa, 1911, afgebroken
• Villa “Sunrise”, 1912, hoek Strandstraat
• Villa Hotel “Rex”, 1912, oostkant Ebbestraat, afgebroken
• Villa “Petit Poucet”, 1911

Zeemeeuwenpad: (vroeger Meeuwendreef)

• Nr 2 Villa “Zomerhuisje”, 1913, huidige “Starling”

Knocke. “Le Zoute” – “Rex Hôtel” 1683

Villa Het Vlaamsch Huis uit 1910 van Mr Knight, naar de plannen van Pirenne. Witgeschilderde muren, en rode dakpannen waren de kenmerken. Links op de achtergrond het Clubhouse van de Golf.

Projekten na de 1e Wereldoorlog.

1919

• Paviljoen voor de tentoonstelling van de “Bron”
• Meteorologische zuil voor het Leopoldplein (vernield gedurende de 2e W.O.)

1920

• Villa Zoutepad (nu Poolspad)
• Villa “Vert Logis”, Zoutelaan 44, thans nr 108

1921

• Clubhouse Tennis, tussen Elisabetlaan, Zoutelaan!
• Kiosk voor de tramhalte in het Zoute afgebroken

1922

• Villa, Schotspad, Ierspad!
• Villa “La Croisette”, Vlaamspad 4 (“Beaujour”)
• Villa “Rodge Honkaye”, Golfpad 4, thans dubbele villa. hoek Mennekenslaan Nr 6 (“Old Legend II”)

Pentekening van het landhuis van Col Stinghlamber in de Zoutelaan.

Gevelplan van hetzelfde landhuis Vert Logis uit 1927.

Blauwdruk van de meteorologische zuil die in 1919 op het Leopoldplein (Albertplein) werd geplaatst.

1924

• Villa, Elisabetlaan 62 huidige “Sunningdale”
• Villa “La Cuindèle”, Elisabetlaan, afgebroken 1961
• Villa “For You”, Golfpad 8 thans Nr 4
• Villa, Elisabetlaan (geen plannen)!!
• Villa “Butterfly”, Elisabetlaan 29, thans Nr 66

1926

• Villa, Vlaamspad, westkant !!

1927

• Villa “Belle Rève”, Zeedijk, afgebroken
• Villa “La Chaumiere”, Sparrendreef thans Windevang 4 afgebroken “La Malounière”

1928

• Villa “Rayon Vert”, Engelspad, tussen Britspad en Poolspad
• Villa, Zoutelaan, geen plannen!!

Gevelplan uit 1920 van de villa van Alphonse Renier gelegen in het Zoutepad (Poolspad).

Grondplan voor de verkoop van een perceel grond bij het Vlaamspad met vermelding van de diverse omliggende eigenaars.

Tussen 1909 en 1928 ontwierp A. Pirenne 54 villa’s, waarvan 40 nog steeds te bewonderen zijn. Op de Zeedijk waren een 12-tal ontwerpen van zijn hand, één gebouw bleef gespaard op de hoek van de Strandstraat Nr 777. In Duinbergen had hij een twintigtal bouwprojecten waarvan vijf villa’s “de tand des tijds” hebben doorstaan.

Overzicht van alle villa’s gebouwd naar een ontwerp van Pirenne in Duinbergen en in het Zoute.

(1) Knokke en de Belle Epoque, Hoofdstuk IV, Architectuur in het Zoute, De Villabouw, blz 206

Bibliografie:

• D. Lannoy, Knokke en de Belle Epoque, De Distel, 1993.
• D. Lannoy, Knokke-Heist Terugblik, De Distel, 1998.
• St Lucasarchief, Tijdschrift, Cottage-Plages Sept 1995.
• Pirenne A., Revue Le Home, Pour faire un beau cottage, 1913.
• J. Bellemans, opzoekingen en foto’s (familie Pirenne).

Knocke-Zoute