In het prille onafhankelijke België was het onderwijs in handen van de koster. De kerk vond in 1831 een nieuwe koster, Jan Verdonck. Het onderwijs in Heist was echter in verval geraakt. Het gemeentebestuur rapporteerde in 1832 dat er geen middelen bestonden voor het oprichten van een schoollokaal. Heistse kinderen gingen noodgedwongen naar Ramskapelle. De koster gaf in zijn huis onderwijs aan kleine kinderen en ontving daarvoor jaarlijks 90 frank, waarin de staat voor 60 frank in tussen kwam.
In 1835 werd Jan Macquyn koster-onderwijzer. Hij ontving vanaf 1837 een staatswedde, maar stierf in 1838. Zijn schoonbroer Konstant Baervoets nam tijdelijk de functie over. Baervoets kon zijn taak echter niet aan. Dominicus Schram die trouwde met weduwe Macquyn zette in 1839 het onderwijs verder. Hij werd zonder brevet een jaar later benoemd omdat hij zijn werk goed deed.
Het vrije onderwijs startte in Heist in het midden van de 19de eeuw. Na een bezoek vanuit Brugge aan Heist in 1858 zond pastoor-deken Frederik Ferdinand Van Coillie Annette Serweytens (Moeder Marie) naar de gemeente om wat te doen aan de trieste toestand van het onderwijs voor meisjes. Ze stichtte eerder al de contemplatieve orde De Dienstmaagden van den Zaligmaker (1854). In 1859 volgde de onderwijscongregatie Orde van de Zusters van de Onbevlekte Ontvangenis. Voor de Zusters werden twee onooglijke vissershuisjes aangekocht in de Molenhoek (waar vroeger het slachthuis stond). Ze openden er een speldenwerkschool of ‘spin-schole’ (één klas) waar meisjes leerden weven, naaien en kantklossen. In 1861 ging onder leiding van zuster Isabelle (Monneville) de ‘echte’ school van start om te leren lezen, schrijven en rekenen.
De Zusters kochten in 1866 een perceel, waar een herberg (met danszaal) stond. Ze openden er, vlak naast de bestaande gemeenteschool (uit 1851), een bewaarschool en een lagere school voor meisjes. Meteen was ook het fundament gelegd voor het klooster aan de Kursaalstraat. De Zusters ontfermden zich over de meisjes. De gemeenteschool (een ‘knechtenschool’) was er voor de jongens.
De familie Deneve schonk aan de Zusters een perceel op de hoek van de Kursaalstraat en de Kerkstraat om daar een vrije jongensschool op te richten. Pastoor Detollenaere liet er in 1883 twee klassen bouwen. Ze telde in 1885 meer dan 130 jongens en werd geleid door hoofdonderwijzeres Louise Florizoone, bijgestaan door hulponderwijzeres Melanie Moncarey. Ook in de vrije lagere meisjesschool liepen 130 leerlingen school. Ze werd bestuurd door hoofdonderwijzeres Marie Allaer en hulponderwijzeres Barbara Debo. De gemeente beschouwde beide scholen als ‘aangenomen’, wat betekent dat de gemeente de onderwijzeressen betaalde. Juffrouw Emma Huyghe bestuurde in 1892 de vrije lagere knechtenschool, waar ze in 1894 van afzag. Jules Dewilde verving haar als nieuwe hoofdonderwijzer. Jozef Walgrave werd hulponderwijzer.
Vanaf 1897 vormden de Zusters van de Onbevlekte Ontvangenis een zelfstandige congregatie, met Heist als centrum. In 1898 kochten ze langs de Kursaalstraat de aanpalende tweewoonst van Oscar Van Houtryve. Tegenover de huidige Guido Gezellestraat kwam eerst een gebouw tot stand, waarin het klooster een onderkomen vond. Om de meisjesschool te vergroten werd in 1899 op voorstel van de bestuurder van de orde, E.H. Maenhoudt, de gemeenteschool met onderwijzerswoning en bergplaats aangekocht. Ook de niet-betalende gemeenteschool of armenschool was er gevestigd tot bij de realisatie van de nieuwe gemeenteschool aan de Pannenstraat. Aan de andere zijde werd een nieuw en gelijkaardig linkerstuk opgetrokken, met de vermelding ‘Pensionnat’.
In 1928 werd de vroegere gemeenteschool opgetrokken tot op het niveau van het pensionaat. In 1930 werd de middenbouw verhoogd, die volledig als klooster werd ingericht. Vanaf 1974 werden de gebouwen geleidelijk met de grond gelijkgemaakt om er een modern complex op te richten. Op 8 juni 1985 mocht minister van Onderwijs Daniel Coens de nieuwe schoolgebouwen plechtig inhuldigen.
Lees hier een getuigenis.
Vrije Basisschool OLVO | O.L.V. Ter Duinen Campus Heist