Beschilderde grafkelders in Brugge

Terreinopname van een met een wierookvat zwaaiende engel geschilderd op de zijwand van een grafkelder aangetroffen bij rioleringswerken rond de OLV-Kerk in Brugge (foto Raakvlak).

De wegenis- en rioleringswerken rond de Brugse OLV-kerk eind 2008 – begin 2009, werden door Raakvlak vanaf de start van nabij gevolgd. In de eerste plaats vormden deze werken een ideale gelegenheid om inzicht te krijgen in de natuurlijke opbouw van de bodem rond de kerk en in de omgeving van de Dijver. Bovendien liepen de geplande werken dwars door het oude kerkhof van de OLV-kerk. Dit kerkhof was in gebruik van de 9de tot wellicht de 17de eeuw. Het is dan ook niet verwonderlijk dat tijdens de werken veel skeletmateriaal werd aangetroffen. Door de jaren heen zijn er op een beperkte ruimte continu nieuwe lichamen begraven. De site vormt een kluwen van menselijke beenderen, die slechts uitzonderlijk als een volledig skelet kunnen herkend worden.

Bij de aanleg van de nieuwe rioleringen werden ook enkele grafkelders aangesneden waarvan een aantal met wandbeschildering. De aangetroffen grafkelders dateren uit de 14de eeuw en zijn vermoedelijk aangelegd voor eerder hooggeplaatste personen. In het verleden zijn reeds dergelijke beschilderde grafkelders in Brugge aangetroffen.

Eén graf lag net in het midden van de sleuf. Het hoofdeinde was reeds vroeger vernield en slechts enkele van de dekstenen bevonden zich nog op hun originele plaats. Het graf zelf was opgevuld met aarde en verplaatste skeletfragmenten. Met een fijne lijntekening waren op de grafwanden een aantal figuren afgebeeld. Op het voeteinde stond een gekroonde Madonna gezeten op een bank tussen twee kandelaars met brandende kaarsen met het kindje Jezus op de ene arm en een bos bloemen in de andere hand. De beide lange zijden van het graf waren voorzien van een met een wierookvat zwaaiende engel, beide gekeerd naar de Madonna op het voeteinde. Aan weerszijde van de engel stonden twee grote leliekruisen. Tussen de verschillende figuren waren ter opvulling rode bloemetjes aangebracht.

De decoraties werden gefotografeerd en ingetekend. Omdat de kwaliteit van de beschildering van de ene grafkelder zo goed was, werd beslist om een deel van de zijwand met engel en het voeteinde van de grafkelder uit te zagen om ze dan uit het graf te lichten. De stukken zijn daarna gestabiliseerd en gerestaureerd om in de toekomst in één van de Brugse musea tentoongesteld te kunnen worden.

Laatmiddeleeuwse grafkelder rondom de OLV-kerk in Damme

In 1999 werden bij graafwerken aan de OLV-Kerk in Damme een aantal grafkelders aangesneden. Het onderzoek gebeurde door het toenmalige IAP. In een eerste fase kwamen bij rioleringswerken ten noorden en noordwesten van de kerk verscheidene bakstenen grafkelders aan het licht. Vervolgens werden ook een aantal grafkelders aangetroffen bij graafwerken binnen de oorspronkelijke kerk.

Terreinopname van het onderzoek in de OLV-Kerk in Damme waarbij verschillende grafkelders werden aangetroffen (foto Jacques De Groote).

Enkele grafkelders die zich in de vroegere kerk bevonden, vertonen een rijke versiering, uitgevoerd in blauwe en rode beschildering. Eén graf was beschilderd met maar liefst tien personages, waaronder Maria met het kind Jezus, de gekruiste Christus, twee kleine engelen en verschillende heiligenfiguren, waaronder Johannes, Petrus en Paulus.

Een ander graf vertoont, naast de traditionele personages, de opmerkelijke figuur van de heilige Elooi, in bisschopsgewaad met een sierlijke bisschopsstaf en zijn attribuut, de hamer.

Terreinopname van een Maria met het kind Jezus geschilderd op de zijwand van een grafkelder aangetroffen in de OLV-Kerk in Damme (foto Jacques De Groote).	Terreinopname van de opmerkelijke figuur van de heilige Elooi, in bisschopsgewaad met een sierlijke bisschopsstaf en zijn attribuut, de hamer, geschilderd op de wand van een grafkelder aangetroffen in de OLV-kerk in Damme (foto Jacques De Groote)

Een middeleeuws kerkhof onder ’t Pandereitje in Brugge

Naar aanleiding van de graafwerken voor de bouw van een ondergrondse parkeergarage op de terreinen van de voormalige gevangenis ‘t Pandreitje, werd door de Brugse Archeologische Dienst, tijdens het voorjaar van 2000, belangrijk archeologisch onderzoek verricht.

Aanvankelijk brachten de graafwerken enkel de resten van de funderingen en kelders van de 19de-eeuwse gevangenis aan het licht. Het feit dat de noordoostelijke hoek sedert de tweede helft van de 15de eeuw telkens een gebouw met een binnenplein herbergde zal de vrij goede bewaring van het bodemarchief mee bepaald hebben.

Bij het mechanisch afgraven van de bovenlagen kwamen op deze plaats menselijke begravingen aan het licht, waarvan er in totaal een kleine 250 konden worden gelokaliseerd. Het betreft overwegend eenvoudige rechthoekige kuilen, hoewel ook een tiental bakstenen grafkelders aanwezig waren. In de meeste gevallen werden sporen van houten kisten waargenomen, vaak ook resten van eenvoudig beslag. In een aantal gevallen rustte het hoofd op een laagje stro.

Terreinopname van het middeleeuws kerkhof aangetroffen onder ’t Pandreitje in Brugge (foto Raakvlak).

De skeletresten waren vrij goed bewaard. Slechts één van de graven vertoonde bijgiften: een kelk en een pateen (een hostiebordje) uit tin. Vermoedelijk gaat het hier om het graf van een priester. In heel wat gevallen werd bij het graven van een nieuw graf een vroegere bijzetting verstoord.

Een eerste kijk op de skeletten leert ons dat er vooral mannen, maar toch ook enkele vrouwen en kinderen aanwezig zijn. Verder onderzoek door fysisch antropologen zal moeten uitmaken hoe de juiste verhoudingen liggen en wat hieruit kan worden afgeleid.

Wat de datering betreft, lijken zowel de historische bronnen, als het baksteenformaat en de aardewerkfragmenten die sporadisch in de graven werden aangetroffen, naar de 14de eeuw te verwijzen.

De aangetroffen kerkhofresten zijn in verband te brengen met het Franciscanenklooster (beter bekend als het klooster van de minderbroeders of de freren) dat sedert 1246 op de Braamberg gevestigd was. De resten van dit klooster zijn te situeren in het nabijgelegen Astridpark.

Vroege middeleeuwen   |  Overzicht  |  Post-middeleeuwen